Czas pojawienia się tych etapów jest stały,
a dopuszczalne są przesunięcia nie większe niż pół
roku. Są to następujące okresy [L. Kaczmarek 1988]:
okres melodii (do 1. roku życia); stadium
przedjęzykowe, tj.
a) głużenie (2-3 m.ż.)-nieświadome ćwiczenia
narządów artykulacyjnych: samogłoski, spółgłoski,
ich połączenia; głużą też dzieci niesłyszące;
b) gaworzenie(5-7 m.ż.)- świadome powtarzanie
dźwięków mowy własnej i otoczenia; gaworzą tylko
dzieci słyszące.
Osiągnięcia tego okresu to:
1.Około 1. r. ż. pojawiają się pierwsze słowa
złożone z sylab ma, ba, ta, la.
2. Roczne dziecko rozumie mowę dorosłych choć mówi
mało.
3. Spełnia proste polecenia, zna swoje imię,
pokazuje części ciała. Okres wyrazu (1 -2 r. ż)-
opanowuje wszystkie samogłoski oprócz ę, ą i sporo
spółgłosek: m, t, b, k, d , czasem ć, ś. Pod koniec
tego okresu dziecko operuje kilkudziesięcioma
poprawnie wymawianymi wyrazami i ogromną liczbą
zastępczych, zaczyna budować proste zdania. Okres
zdania (2-3 r. ż)- opanowuje ę, ą oraz spółgłoski p,
b, m, w, f, ś, ź, ć, ń, dź, k, g, c, t, d, n, j, ł.
Dwulatek opanowuje w ciągu roku ok..1000 słów;
pojawiają się próby wypowiedzi 2 - 3 wyrazowych .
Okres swoistej mowy dziecka (3 -7 r. ż) opanowuje
najtrudniejsze głoski ok. 4 r. ż.-s, z, c, dz, a ok.
.5 r. ż.- sz, ż, cz, dż, r oraz różnicuje je od
podobnych. W wieku 3 - 5 lat dziecko zadaje mnóstwo
pytań (ok. 50 dziennie), tworzy niezwykłe opowieści,
wymyśla, wzbogaca ilościowo i jakościowo swój
słownik, operuje rzeczownikami, czasownikami,
przymiotnikami, przysłówkami i zaimkami. Dzieci
sześcioletnie powinny wymawiać prawidłowo wszystkie
głoski i budować zdania logiczne, poprawne pod
względem gramatyki i składni oraz akcentu, rytmu
i melodii. Badania wykazują jednak, że co czwarte
dziecko wadliwie wymawia podstawowe dźwięki mowy.
Nie każde jednak odstępstwo od ogólnopolskiej normy
wymawianiowej jest wadą wymowy. Do wad nie zaliczamy
m.in. nieprawidłowości artykulacyjnych wynikających
z nieukończonego rozwoju mowy (do 5 r. ż.), wymowy
gwarowej oraz błędów wymowy (potrafimy je sami
skorygować). Pięcioletnie dziecko ma prawo opuszczać
(mogilalia), przestawiać (metateza) i zamieniać
głoski na łatwiejsze (substytucja), ale nie może
(bez względu na wiek) ich deformować, czyli
zniekształcać, np. wymawiać międzyzębowo, bocznie,
welarnie.
Co to jest wada wymowy?
Gdy wymowa odbiega od normy ogólnie przyjętej
w danym języku, począwszy od drobnych
nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek,
aż po ciężkie
wady utrudniające kontakt z otoczeniem.
Odchylenia w mowie mogą dotyczyć zasobu słownictwa
(leksyka), umiejętności posługiwania się formami
gramatycznymi lub rozumienia ich funkcji, realizacji
fonemów lub ich odbioru. Największą grupę wad wymowy
na etapie nauczania początkowego stanowią wady
artykulacyjne zwane dyslalią. Jest to
nieprawidłowość w wymawianiu jednej, wielu, a nawet
niemal wszystkich głosek od razu. Wymowa jest wtedy
niewyraźna, mało zrozumiała, aż do bełkotu.
Najogólniej dyslalia obejmuje:
- mogilalię (elizje),tj. opuszczanie dźwięków
(krowa - kowa); - paralalię (substytucje, czyli
zamienianie głosek);
- dyslalię właściwą (wszelkie zniekształcenia
głosek).
Ze względu na nazwę głosek nieprawidłowo
artykułowanych dyslalię dzieli się na:
- sygmatyzm tj. seplenienie (sz, ż, cz, dż jako s,
z, c, dz); - mowa bezdźwięczna (woda-fota,
żaba-szapa); - rotacyzm, tj. reranie (wadliwa wymowa
r ); - kappacyzm (wadliwa wymowa k);
- gammacyzm (wadliwa wymowa g);
- rynolalia, tj. nosowanie (nosowa wymowa głosek
ustnych lub odwrotnie).
Drugim co do częstotliwości występowania u dzieci
rodzajem zaburzenia mowy jest jąkanie. Najogólniej
mówiąc polega ono na zaburzeniu koordynacji narządów
oddechowego, artykulacyjnego i fonacyjnego.
Obserwuje się wzmożone napięcie mięśni związanych
z mową, np. wiązadła głosowe zaciskają się, zachodzą
na siebie, głos wydobywa się z trudem..
Co wywołuje wady wymowy?
Przyczyną wad wymowy są najczęściej nieprawidłowości
w budowie i funkcjonowaniu narządów artykulacyjnych
lub zaburzenia słuchu fonematycznego. Można je
podzielić na wewnątrzpochodne (tkwiące w dziecku)
i zewnątrzpochodne (środowiskowe). Do czynników
wewnątrzpochodnych zaliczamy:
- niską sprawność ruchową narządów artykulacyjnych
(języka, warg, podniebienia miękkiego); - wady
zgryzu i anomalie zębowe (wymowa międzyzębowa);
- upośledzenie słuchu fizjologicznego (zaburzenia
artykulacji, melodii, intonacji, elizje);
- nieprawidłową budowę aparatu mowy (rozszczep
podniebienia, warg, zbyt duży lub mały język,
skrócone wędzidełko);
- przerost trzeciego migdałka (nosowanie, wymowa
międzyzębowa);
- dysfunkcję słuchu fonematycznego (odpowiadającego
za procesy analizy i
syntezy słuchowej).
Do czynników zewnątrzpochodnych (tkwiących w
rodzinie) należą:
- mówienie do dziecka
językiem
nianiek (spieszczanie); - nadmierny rygoryzm
lub liberalizm co do mowy dziecka;
- ograniczone kontakty z matką do 2. r. ż.;
- zaniedbania zdrowotne matki w ciąży
(niedożywienie, używki);
- niewłaściwa atmosfera rodzinna;
- nieprawidłowe wzorce wymowy w domu;
- brak okazji do rozwijania mowy (rozmowy, czytanie
książek, oglądanie ilustracji, gry językowe).
Jakie skutki powodują wady wymowy?
1. W znacznym stopniu utrudniają osiąganie sukcesów
w szkole.
2. Kłopoty w nauce czytania i pisania (agramatyzmy,
nieprawidłowa budowa zdań, uporczywe literowanie,
kłopoty z łączeniem liter i głosek w wyrazy,
z przejściem od głoskowania do czytania sylabami
i wyrazami, opuszczanie, przestawianie lub dodawanie
różnych głosek i sylab, zamienianie wyrazów
o podobnym brzmieniu; w pisaniu kłopoty
z posługiwaniem się dwuznakami, spógłoskami
miękkimi, dźwięcznymi i bezdźwięcznymi, końcówkami
fonetycznymi –ą -om, inne).
3. Zaburzenia osobowości (poczucie niższej wartości,
osamotnienia, stany lękowe np. logofobię - lęk przed
wypowiadaniem się, nerwowość, unikanie kontaktów
z gośćmi, rówieśnikami).
4. Osłabiają wydolność umysłową dziecka i wpływają
ujemnie na jego stosunek
do nauki, szkoły i kolegów.
Logopedia jest nauką o kształtowaniu prawidłowej
mowy, usuwaniu wad mowy oraz nauczaniu mowy
(mówienia i rozumienia) w przypadku jej braku lub
utraty, usuwa też trudności w czytaniu i pisaniu.
WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW
Jak zapobiegać nieprawidłowościom w rozwoju mowy?
1. Zapoznać się z prawidłowościami rozwoju mowy
dziecka.
2. Śledzić uważnie proces rozwoju mowy swojego
dziecka, czy nie pojawiają się niepokojące objawy,
np. -nieprawidłowość w budowie narządów mowy, -brak
gaworzenia we właściwym czasie, -brak mowy
u 3 - letniego dziecka.
3. Zatroszczyć się o prawidłowy rozwój mowy dziecka
już we wczesnym dzieciństwie, a także w okresie
prenatalnym.
4. Dbać o właściwą opiekę medyczną, racjonalne
odżywianie, pozytywne postawy wychowawcze w domu
i w szkole, życzliwe postawy międzyludzkie.
5. Od urodzenia mówić do dziecka językiem
dorosłych,
a spieszczeń używać tylko w zabawach.
6. Nie wymagać od dziecka posługiwania się mową
dorosłych, ale też nie naśladować jego języka.
Utrudnia to dziecku naukę mowy.
7. Nie przestawiać dziecka leworęcznego na rękę
prawą bez konsultacji z psychologiem.
8. Zapobiegać chorobom uszu, przewlekłym stanom
kataralnym i wadom
zgryzu (karmić butelką do 1.roku życia !
smoczki- też! )
9. Starać się słuchać, co dziecko do nas mówi,
ponieważ chętnie słuchane, chętnie mówi.
10. Zachęcać dziecko do mówienia, nawet jeśli ma
zaburzoną mowę.
Literatura:
1. Życie Szkoły nr1/2002 s.22-25,,Nieprawidłowości
rozwoju mowy’’
2. Życie Szkoły nr10/2004 s.31-35,,Dlaczego dziecko
źle mówi’’
3.,,Logopedia’’ I. Styczek 4.,,Vademecum
logopedyczne’’ K. Błachnio 5. ,,Minimum logopedyczne
nauczyciela przedszkola’’ G. Demel
Źródło:
http://poradnik-logopedyczny.pl/wady-wymowy/wady-wymowy/226/wady-wymowy.html
powrót
